De veldslagen van Napoleon

Vanuit onze opstapplaatsen rijden we naar Duitsland. Het Duitsland dat we nu kennen als nationale staat bestond nog niet toen Napoleon in het najaar van 1806 optrok tegen Pruisen. In de nasleep van de Slag bij Austerlitz (1805) was de Oostenrijkse keizer Frans II gedwongen geweest het Heilige Roomse Rijk te ontbinden. Grote delen van Duitsland waren al in handen van Napoleon. Alleen het machtige Pruisen was nog een tegenstander van formaat. De Pruisische vorst Frederik Willem III had zich een klein jaar eerder afzijdig gehouden van de Derde Coalitieoorlog, maar na de verloren veldslag van Austerlitz voelde hij de druk van Frankrijk. In de zomer van 1806 mobiliseerde hij gesteund door Saksen zijn troepen, uit angst dat een langere passiviteit grote gevolgen zou hebben. Napoleon liet zijn Grande Armée, dat nog in Zuid-Duitsland langs de Rijn bivakkeerde, razendsnel optrekken richting Leipzig. Op 14 oktober werd het Pruisische leger in de dubbelslag bij Jena-Auerstedt genadeloos verslagen. Twee weken later trokken Napoleons troepen Berlijn binnen: de Pruisische dreiging was vernietigd. We zetten koers in de richting van de slagvelden van Thüringen en Saksen en rijden naar Leipzig, waar we twee nachten in een hotel in het centrum verblijven. Het diner is op deze avond inbegrepen. (ca. 610 km)

Zeven jaar na de klinkende overwinning bij Jena-Auerstedt was de situatie heel anders: opnieuw stond Napoleon in Thüringen tegenover een coalitieleger, maar dit keer waren de rollen omgedraaid. De grootmachten van Europa, Rusland, Pruisen, Oostenrijk en Zweden, gesteund door enkele Duitse staatjes en Groot-Brittannië waren verenigd in de Zesde Coalitie. Ze hadden geleerd van hun vroegere fouten én van het strategische en tactische inzicht van Napoleon. In de herfst van 1813 bracht de coalitie rondom Leipzig een leger van ruim 300.000 soldaten op de been. Het Grande Armée was met een kleine 200.000 troepen in de minderheid en lang niet meer zo ervaren als bij Austerlitz. Nederlagen in Spanje, Oostenrijk en Rusland hadden aangetoond dat de kleine generaal niet onoverwinnelijk was. Van 16 tot en met 19 oktober vochten een half miljoen soldaten om de toekomstige politieke macht in Europa. Dagenlang werd er op het platteland buiten de muren van Leipzig fel gevochten. Ten slotte erkende Napoleon zijn nederlaag en trok zich via de stad moeizaam terug, achtervolgd door kanongebulder en coalitiesoldaten. Op het slagveld bleven zo'n 110.000 doden en gewonden van beide partijen achter. Aan de rand van Leipzig herinnert het reusachtige Völkerschlachtdenkmal aan de grootste veldslag uit de Europese geschiedenis vóór de Eerste Wereldoorlog plaatsvond. Het monument staat op de plaats waar Napoleon zich op 18 oktober 1813 tijdens de gevechten bevond. We bezoeken het monument en het bijbehorende museum FORUM 1813, waar we een goed beeld krijgen van de enorme veldslag die hier heeft plaatsgevonden. In de middag wandelen we door de charmante binnenstad van Leipzig, waarna u op eigen gelegenheid in de stad een hapje kunt eten. (ca. 40 km)

We laten Leipzig achter ons en rijden naar Brno in Tsjechië; we keren terug in de geschiedenis naar het moment dat Napoleon de meest indrukwekkende overwinning uit zijn carrière boekte. Een jaar eerder op 2 december 1804 had de eerste consul van Frankrijk zich zelf in de Notre-Dame in Parijs tot keizer gekroond. Deze keizerstitel en erbovenop zijn nieuwe titel koning van Italië werden niet gewaardeerd door de Europese vorsten, die zich bedreigd voelden door de parvenu. Groot-Brittannië, Rusland, Zweden, het Heilige Roomse Rijk, Oostenrijk en het koninkrijk Napels verklaarden Frankrijk de oorlog, waarmee de Derde Coalitieoorlog begon. In het najaar van 1805 zond Napoleon zijn Grande Armée over de Rijn het Oostenrijkse leger tegemoet. Bij Ulm werd de Oostenrijkse generaal Mack verslagen, waarmee de coalitie een eerste slag was toegebracht. De weg naar Wenen lag vrij en op 13 november trokken de Franse troepen de keizerstad binnen. Het Grande Armée dreef de Oostenrijkers hierna steeds verder terug totdat men eind november bij het plaatsje Austerlitz tegenover elkaar kwam te staan. Intussen waren de Oostenrijkse troepen onder aanvoering van keizer Frans II versterkt met Russische troepen geleid door tsaar Alexander I. Het coalitieleger was numeriek in het voordeel, maar slechter georganiseerd en geleid dan de Franse troepen. Exact een jaar na zijn kroning wist Napoleon dankzij zijn voortreffelijke tactische kwaliteiten de gecombineerd Russische-Oostenrijkse troepen in de ‘Driekeizerslag’ te verslaan. Napoleons meest briljante overwinning. Met een gids bezoeken we het slagveld van Austerlitz, tegenwoordig Slavkov u Brna, waar we onder andere het vredesmonument zien. Hierna dineren we in restaurant Stará Pošta, een oud postkantoor waar tijdens de slag zowel de Franse generaal Murat en de Russische generaal Bagration hun hoofdkwartier hadden. Ons hotel staat in het centrum van Brno. (ca. 510 km)

Na de vernederende nederlaag bij Austerlitz hield Oostenrijk zich afzijdig op het Europese politieke toneel. In 1809 zag keizer Frans II echter weer mogelijkheden om de groeiende Franse macht te weerstaan: Napoleon was op het Iberisch schiereiland verwikkeld in een oorlog waardoor het oosten van het Franse keizerrijk open lag. Samen met de Britten en de kleine Italiaanse staten Sicilië en Sardinië vormde Oostenrijk een nieuwe coalitie tegen Frankrijk. De Oostenrijkse aanval in april, zonder oorlogsverklaring, kwam als een verrassing voor de Fransen. Maar door de komst van Napoleon (halsoverkop uit Noord-Spanje gereisd) werden de Oostenrijkers oostwaarts gedreven. Na een serie Oostenrijkse nederlagen nam Napoleon op 13 mei opnieuw Wenen in, waarop het Oostenrijkse leger zich terugtrok achter de Donau. Hier leek het tij voor Aartshertog Karel en zijn troepen te keren: tijdens de Slag bij Aspern-Eßling (21-22 mei) werden de Fransen verrassend verslagen. Napoleon nam zes weken de tijd om zijn troepen te versterken voor hij opnieuw de Donau overstak. Nabij het plaatsje Deutsch-Wagram troffen de legers elkaar: twee dagen lang waren het maisveld en de dorpjes rond Wagram een bloedig strijdtoneel. Napoleon kwam als winnaar uit de strijd, maar ten koste van ontelbare verliezen aan beide zijde. We bezoeken op deze ochtend het hoofdkwartier van Aartshertog Karel waarin nu een museum is gevestigd over de Slag bij Wagram en zien het monument dat herinnert aan de Oostenrijkse soldaten die gevallen zijn in deze veldslag. Vervolgens rijden we naar de Oostenrijkse hoofdstad, waar we een bezoek brengen aan het Heeresgeschichtliches Museum. Hier zien we in de Saal der Revolutionen veel dat herinnert aan de oorlogen die Oostenrijk met Frankrijk voerde. We verblijven twee nachten in een centraal gelegen hotel in Wenen. Het diner is op deze avond inbegrepen. (ca. 190 km)

Op deze vrije dag ligt Wenen aan uw voeten. U kunt op eigen gelegenheid de vroegere hoofdstad van de Habsburgse keizers verkennen. In lijn van deze reis is een bezoek aan het fraaie paleis Schönbrunn een aanrader. Hier werd op 14 oktober 1809 na de verloren Slag bij Wagram de Vrede van Schönbrunn getekend. Frankrijk kon de vredesvoorwaarden aan het vernederde Oostenrijk dicteren, waarbij de Oostenrijkers grote gebieden moesten afstaan. Of gaat u naar de Hofburg, waar in juni 1815 de slotakte van het Congres van Wenen werd getekend waarmee het Europa na Napoleon zijn vorm kreeg? Toe aan een luchtigere invulling van uw dag? Ook dan biedt de Oostenrijkse hoofdstad met de sierlijke Wiener Secession, het moderne Hundertwasserhaus en de elegante koffiehuizen tal van mogelijkheden.

We verlaten Wenen en rijden naar het zuiden van Duitsland. In Kelheim in Beieren bezoeken we de bijzondere Befreiungshalle gebouwd in opdracht van de Beierse koning Lodewijk I. Het monument gedenkt de verschillende gewonnen veldslagen tegen Napoleon van 1813 tot 1815 tijdens de Duitse bevrijdingsoorlog. Het krachtige ronde gebouw is boordevol symboliek: 18 kolossale beelden verpersoonlijken de Duitse volksstammen, in 18 niches staan de namen van gewonnen veldslagen en marmeren overwinningsgodinnen houden vergulde bronzen schilden vast, gegoten uit op de overwonnen Fransen veroverde kanonnen. De plechtige inhuldiging van het monument vond plaats op 18 oktober 1863, vijftig jaar na de overwinning in de Slag bij Leipzig. Na ons bezoek rijden we door naar Ulm, de stad waar de Oostenrijkse generaal Mack in 1805 aan de vooravond van de Slag bij Austerlitz verslagen werd. We overnachten in een hotel vlak bij het historische centrum van Ulm. (ca. 610 km)

Na de verloren Slag bij Leipzig trok het leger van Napoleon zich terug op Frans grondgebied. Vanaf november 1813 werden de gewonden van de Grande Armée naar Metz gestuurd en al snel waren de ziekenhuizen verzadigd: het militaire hospitaal van Fort Moselle alleen al nam meer dan 1.800 mannen op, terwijl het stadhuis van Metz, het nieuwe lyceum, het grand séminaire en de meeste kerken werden omgevormd tot veldhospitalen. De stad moest al snel ook 30.000 soldaten huisvesten. Op 3 januari 1814 werd Metz omsingeld door een deel van het coalitieleger onder aanvoering van de Russische generaal Youzefovitch. Drie maanden duurde de belegering, maar Metz wist stand te houden tot op 4 april Napoleon afstand deed van de Franse troon. Ook wij gaan naar Metz, waar we genieten van een heerlijke middag in deze charmante Franse stad aan de Moezel. Door de Quartier Impérial, de keizerswijk waar statige gebouwen uit het fin de siècle staan, wandelen we naar het middeleeuwse Place Saint-Louis met zijn mooie galerijen. Ook bewonderen we in de kathedraal van Saint-Étienne de prachtige glasvensters van Marc Chagall. We overnachten in het centrum van Metz. (ca. 375 km)

Na zijn troonafstand in april 1814 werd Napoleon verbannen naar Elba. Na het vertrek van de keizer werd het Frans koningshuis in ere hersteld en bepaalde het Congres in Wenen de toekomst van Europa. Men had echter geen rekening gehouden met Napoleon: tien maanden na zijn verbanning ontsnapte hij samen met duizend soldaten van Elba. Vanuit Juan-les-Pins trok hij op naar Parijs, onderweg sloten legeronderdelen zich bij hem aan. Bij zijn aankomst in de hoofdstad was koning Lodewijk XVIII gevlucht en de populaire keizer wist met steun van het volk zijn macht te herstellen. De Europese grootmachten reageerden direct: ze verklaarden Napoleon de oorlog. Een gecombineerd coalitieleger van Britse troepen onder aanvoering van de hertog van Wellington en een Pruisische leger aangevoerd door generaal Blücher trok op naar België om vanaf daar Frankrijk binnen te vallen. Napoleon koos voor de aanval en trok nog een keer met zijn Grande Armée ten strijden. Ten zuiden van Brussel bij Waterloo troffen de legers elkaar. Wellington had het landschap bestudeerd en koos een heuvelrug tussen twee boerenhoeves als plek om zich te verdedigen tegen de aanval. Napoleons leger moest over een modderig terrein, dat ongeschikt was voor het verplaatsen van artillerie en de cavalarie, optrekken. Op 18 juni 1815 rond het middaguur begon de Slag bij Waterloo. Lang kon het beide kanten uitgaan: zowel Wellington als Napoleon leden zware verliezen zonder echt vooruitgang te boeken. De komst van de Pruisische soldaten gaf uiteindelijk de doorslag… Samen met een gids bezoeken we het slagveld. We zien de Leeuw van Waterloo, het symbool ter ere van de overwinning van het coalitieleger en bekijken het grootse panorama dat een sleutelmoment in de slag toont. Ook wandelen we op de befaamde Holle Weg en zien we enkele monumenten. We besluiten de reis in het museum Mémorial Bataille de Waterloo 1815. Aan het einde van de middag keren we terug in Nederland. (ca. 480 km)