Sjostakovitsj in Rusland
Het ging de Russische componist en pianist Dimitri Sjostakovitsj voor de wind. De repetities voor zijn vierde symfonie liepen gesmeerd. Zijn opera ‘Een lady MacBeth van het district Mtsensk’ was een groot succes in Leningrad. Baanbrekende werken, waarmee Sjostakovitsj nieuwe wegen zou openen.
Stalin was boos...
Maar dat zou nog even duren. Bij de première van de opera in Moskou was Stalin hoogstpersoonlijk aanwezig. Sjostakovitsj interesseerde hem. Tegen het einde van de opera was de loge van Stalin leeg... een slecht voorteken. De volgende dag verscheen er een vernietigend artikel in de krant, duidelijk op instigatie van Stalin. Sjostakovitsj was in zak en as. Snel haalde hij de partituren van de vierde symfonie van de lessenaars. Met een gepakt koffertje onder zijn bed wachtte hij op het gebonk op de deur. Het kwam niet.
Sjostakovitsk ‘dook muzikaal onder’. Hij schreef filmmuziek, dansmuziek. Allemaal mooi, maar allemaal veilig. Uiteindelijk ging zijn vijfde symfonie in première. Schitterende muziek, met veel drama en soms ook bombast. Alleen in het derde deel, het adagio, liet hij zijn verdediging zakken. Hartverscheurende muziek. Bijna iedereen in de zaal huilde, zoals medecomponist Khatchaturian uit persoonlijke ervaring kon beamen. Iedereen begreep waar de muziek over ging: onherstelbaar verlies. En iedereen begreep in die dagen wat dat betekende...
Een passend antwoord op terechte kritiek
Toen kwam het laatste deel. Een woest stuk muziek, dat eindigt in een ‘orenschijnlijk’ triomfantelijke finale. Prachtig, maar wat betekende dit, direct na dat hartverscheurende adagio? De pers, en daarmee de grote leider, was overtuigd. ‘Sjostakovitsj heeft berouw! Hij heeft het begrepen’ werd er gejubeld. Het was een ‘passend antwoord op terechte kritiek’. Maar wat was het geval?
Sjostakovitsj was een groot bewonderaar van Bach en net als Bach hield hij ervan geheime codes in zijn muziek in te bouwen. Zowel Bach als Sjostakovitsj vonden het leuk om hun initialen door middel van opeenvolgende toonsoorten muzikaal te verwerken. Nu ging Sjostakovitsj nog een stapje verder.
Helemaal aan het einde van de finale klinkt een triomfantelijke fanfare: dwars daardoorheen spelen strijkers, houtblazers en piano continue een reeks van A gr.t. Russen spreken A al snel uit als Ja. En ‘Ja’ in het Russisch betekent ‘ik’. Zonder dat de Communistische scherprechters het door hadden, riep Sjostakovitsj hen na alle ellende toe: ‘IK IK IK IK IK IK IK!’ Hij stond nog recht overeind. Inderdaad een passend antwoord, helemaal in het Rusland van die dagen!
Volg ons