Michelangelo en Bernini - grootheden uit de Italiaanse kunst

Uomo universale

Michelangelo Buonarotti (1475-1564) was een ware ‘uomo universale’, een alleskunner, iemand die in verschillende kunsten en wetenschappen uitblonk. Dit begrip kwam op in de renaissance en vindt zijn oorsprong in de Griekse en Romeinse oudheid. Michelangelo is een goed voorbeeld van dit begrip, want hij was niet alleen beeldhouwer, maar ook schilder, architect en een begaafd dichter. Het is Michelangelo die ons de schitterende fresco’s in de Sixtijnse kapel heeft nagelaten, waar hij jaren achter elkaar aan heeft gewerkt. Uit zijn gedichten blijkt dat hij staande, met zijn hoofd in zijn nek, deze enorme fresco’s heeft geschilderd. Nog lang nadat hij klaar was, kon hij alleen brieven lezen in dezelfde positie: met zijn hoofd achterover en de brief uitgestrekt in zijn hand boven zijn hoofd. Het ontwerp voor de koepel van de St.Pieter was zijn laatste werk als architect. Hij wilde voor dit meesterwerk niet betaald worden: zijn ‘verdiende loon’ zou hij wel in het hiernamaals ontvangen...

David

Ook als beeldhouwer was Michelangelo uniek voor zijn tijd. U kent vast de beroemde David wel, het eerste echte moderne beeld na de middeleeuwen. Michelangelo heeft de vele Romeinse kopieën van Griekse beelden als voorbeeld voor dit werk gebruikt. Uiteraard staat David in de klassieke contraposthouding: een been recht en de ander licht gebogen. En natuurlijk voldoet het beeld aan het klassieke mannelijke schoonheidsideaal: een klein geslacht en volumineuze billen. In Florence zijn op straat verschillende kopieën van de David te zien, zoals op het Piazzale Michelangelo, het uitzichtpunt over de stad, en op zijn oorspronkelijke plaats, voor het Palazzo Vecchio. De originele David is in 1873 verplaatst naar de Accademia en het verschil met de kopieën is overduidelijk: Michelangelo’s David is zoveel mooier en indrukwekkender.

Worstelen uit het marmer

In de Accademia bevinden zich ook onafgemaakte beelden van Michelangelo’s hand, die ooit bedoeld waren voor het mausoleum van paus Julius II. Dit enorme grafmonument is nooit gereedgekomen omdat de paus steeds weer nieuwe opdrachten aan de kunstenaar gaf. Michelangelo was ervan overtuigd dat beelden al in het marmer aanwezig waren en dat de kunstenaar ze er alleen maar uit diende te halen. De onafgemaakte ‘slaven’ in de Accademia lijken zich dan ook tevergeefs te proberen om zich aan het marmer te ontworstelen. Ook vergeleek hij het scheppen van een beeld met een mens in een badkuip: zoals de mens uit het hem omsluitende water stapt, zo beitelt de beeldhouwer het materiaal weg dat de figuur omringt.

Een veelzijdig man

Gianlorenzo Bernini (1598-1680), die een eeuw later dan Michelangelo leefde, is onlosmakelijk verbonden met de barok. Net als zijn Florentijnse voorganger was Bernini thuis in vele takken van de kunst en de wetenschap. Hij heeft honderden schilderijen gemaakt, waarvan er slechts enkele bewaard zijn gebleven. Ook ontwierp hij een theater, schreef hij een toneelstuk en componeerde hij de bijpassende muziek. Bernini is ook de architect van de bijzondere omlijsting van het plein voor de Sint Pieter. Zijn colonnades omarmen op symbolische wijze iedere gelovige die de Sint Pieter bezoekt. Maar Bernini was vooral een beeldhouwer. Verschillende werken van zijn hand bevinden zich in de Galleria Borghese, een van de mooiste musea van Rome. Dankzij de verzameldrift van kardinaal Scipione Borghese zijn hier prachtige werken van Bernini te bewonderen. De kunstwerken zijn vaak midden in de zalen opgesteld, waardoor u ze van alle zijden kunt bekijken.

Dramatiek

Bernini is een echte kunstenaar van de barok: hij is een meester in het vertellen van verhalen. Dat blijkt uit het beeld van Pluto die Proserpina ontvoert. Hij grijpt haar stevig vast in haar levensechte, maar keiharde marmeren vlees om haar mee te trekken naar de diepten van de onderwereld. Op de wang van Proserpina ziet u zelfs een marmeren traan: ware dramatiek. Ook in zijn Apollo en Daphne kiest Bernini ervoor om juist dát (dramatische) moment vast te leggen waarop Apollo, als hij denkt Daphne te pakken te hebben, ontdekt dat zij is veranderd in een laurierboom. En natuurlijk is er de David van Bernini! Er zit zoveel beweging in dit beeld dat de David van Michelangelo er bijna statisch door lijkt. En dan is er nog iets eigenaardigs, iets wat absoluut de bedoeling van de meester was. Als u rondom de David loopt, ziet u het beeld het beste vanuit één bepaalde positie. Zodra u daar blijft staan, wordt u de imaginaire tegenstander van David, Goliath. Op deze wijze betrekt Bernini de toeschouwer bij de voorstelling. Dramatiek die typisch is voor de barok.

Kunstenaar van pausen

Voor de gezichtsuitdrukking van David zou Bernini voor de spiegel hebben geoefend. Sommigen beweren zelfs dat niemand minder dan Maffeo Barberini, de latere paus Urbanus VIII, deze spiegel zou hebben vastgehouden. Aan deze paus dankte Bernini vele opdrachten, waaronder het baldakijn boven het graf van Petrus in de Sint Pieter. Maar ook de pausen na Urbanus VIII voorzagen Bernini van verschillende opdrachten. Kortom: Bernini is niet weg te denken uit Rome. U struikelt als het ware over zijn werk. Rome en barok zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Iets wat zonder Bernini waarschijnlijk nooit het geval zou zijn geweest.

Oog in oog komen te staan met de kunstwerken van deze grootmeesters?

Ga mee op reis naar Italië en bewonder zelf de meesterwerken van deze twee unieke kunstenaars.