Kersttradities in Duitsland - Gemütlichkeit en kerstlekkernijen

1. Luthers kerstboom

Volgens de overlevering introduceerde Maarten Luther de dennenboom in het protestanse kerstfeest. Luther verwees met het versieren van een kerstboom naar de boom van goed en kwaad in het scheppingsverhaal. De versieringen (appeltjes, kerstballen en dergelijke) verwijzen naar de vrucht die Adam en Eva plukten van deze boom. De piek (of de ster) in de top van de kerstboom refereert aan de ster die de wijzen de weg wees naar de stal met het kindje Jezus. Zo hadden de protestanten - die geen kerststal in huis wilden hebben - een eigen kerstsymbool. Al in de 17e eeuw was de versierde kerstboom in de Elzas en Zuid-Duitsland ingeburgerd.

2. De Dresdner Striezelmarkt

Elk jaar weer trekken tienduizenden Nederlanders de grens over om te genieten van een van de vele kerstmarkten in Duitsland. En terecht! De typische geuren, kleuren en sfeer zijn ongeëvenaard. Een van de oudste Duitse kerstmarkten is in Dresden te vinden. Al vanaf 1434 vindt er in de adventstijd op de Altmarkt de zogenaamde Dresdner Striezelmarkt plaats, een marktprivilege dat verleend was door de vorst van Saksen. De naam van de markt, ‘Striezel’, is het oude Middelhoogduitse woord voor de Dresdner Stolle, de heerlijke lokale variant van de kerststol. Deze kerststol werd op een gegeven moment zo populair, dat er rond 1500 zelfs een speciale verkoopdag voor de Striezel werd ingesteld: de maandag voor kerst werd Striezelmontag.

3. Feuerzangenbowle

Om de kou op de kerstmarkt het hoofd te bieden, worden er verschillende lekkere warme dranken aangeboden, al dan niet met een respectabel alcoholpercentage. Meest bekende bij ons is de Glühwein, maar er is ook een ander drankje: de Feuerzangenbowle. Deze verwarmde drank bestaat uit rode wijn, citroen- en sinaasappelschillen, steranijs, strohrum en geflambeerde suiker. De naam is afgeleid van een stuk gereedschap, een vuurtang, waarmee vroeger een stukje kool kon worden vastgehouden om bijvoorbeeld een pijp mee aan te steken. Deze tang werd gebruikt om een stuk suiker, in vroeger tijden veel harder dan wij nu kennen en vaak in de vorm van een kegel, te kunnen overgieten met rum. Vervolgens werd dit aangestoken, waardoor suiker en rum met elkaar versmolten tot een heerlijke zoete drank. Zum Wohl!

4. Christkind en Weihnachtsmann

Elk deel van Duitsland heeft zijn eigen ‘Sinterklaas’. Afhankelijk waar je woont, brengt het Christkind of de Weihnachtsmann de cadeautjes. De traditie van het Christkind komt bij Maarten Luther vandaan, die de aanbidding van heiligen afkeurde. Hij verving Sint Nicolaas die destijds de geschenken bracht door het Christkind. Toen de figuren van het Christkind en de Weihnachtsmann ontstonden, kregen protestantse kinderen hun cadeautjes van het Christkind en de katholieke van de Weihnachtsmann. In de 19e eeuw kwam hier verandering in en draaide de verdeling om naar hoe men het nu gewend is: het Christkind hoort bij het katholieke zuidwesten en de Weihnachtsmann bij het protestantse noordoosten.

5. Weihnachtskalender

Een van de belangrijkste kersttradities in Duitsland is de zogenaamde Weihnachts- of adventskalender, die sinds de 19e eeuw elke winter in de Duitse huizen te vinden is. De Weihnachtskalender telt 24 luikjes, waarvan er tussen 1 en 24 december elke dag een wordt geopend. Dit ritueel is vooral bedoeld voor kinderen om de wachttijd tot kerstavond, de Duitse pakjesavond, te verkorten en hun voorpret te prikkelen. Achter elk luikje zit een snoepje, chocola, speeltje of kerstplaatje verscholen. Voor de liefhebbers van deze kalender, biedt het prachtige Leipzig op meer dan 850 vierkantemeter de grootste adventskalender ter wereld. Naast de historische Weihnachtsmarkt is dit in Saksen de kerstattractie bij uitstek! Elke dag op hetzelfde tijdstip wordt een luik geopend, terwijl het publiek vol spanning staat te kijken naar wat erachter het raam van de kalender schuilt.

6. Weihnachtspyramiden en notenkrakers

Op de Weihnachtsmarkten kunt u talloze typische Duitse kerstdecoraties bewonderen. Zo is het Zuid-Duitse Ertsgebergte al sinds jaar en dag het centrum van de kerstversiering. Schwibbögen, gefiguurzaagde raamversieringen, welriekende Räuchermännchen en romantisch draaiende Weihnachtspyramiden verlaten de werkplaatsen van de traditionele houtbwerkers. Vooral de kerstpiramides met de prachtige carrousel van heiligen, hertjes, engeltjes of dominees zijn ware kunststukjes. Ook de beroemde notenkraker mag op de Duitse kerstmarkt niet ontbreken. Timmerman Wilhelm Füchtner ontwierp rond 1880 de eerste notenkrakers uit vurenhout. Deze Holzköpfe in de vorm van soldaten, politiemannen en koningen waren eigenlijk een vorm van satire tegen de heersende klasse: de monden van de autoriteiten die in het Pruisische Duitsland bevelen uitdeelden, kraakten nu keiharde noten. Een gewaagde kerstdecoratie.

7. Frau Perchta

Veel kersttradities in Duitsland vinden hun oorsprong in de voorchristelijke tijd. Een van die tradities is gebaseerd op de sage van Frau Perchta, een figuur uit de Germaanse mythologie. Ooit was haar inborst kwaadaardig. Dit karakter was bedoeld om op de donkerste dag van het jaar, 21 december, het boze te verjagen en het opkomende licht te verwelkomen. In de christelijke tijd is dit ‘heidense’ gebruik verweven met Driekoningen, ook wel de verschijning van de Heer of komst van het licht genoemd. De traditie leeft vooral in het zuiden van Beieren, Oostenrijk en Duitstalig Zwitserland. Zo zetten sommige van de ‘volgelingen’ bijzonder afschrikwekkende maskers op, die lijken op misvormde geiten- en bokkenhoofden, en trekken ze langs deuren.

8. Frankische Lebkuchen

Rond de kerstdagen zult u in Duitsland naast de traditionele Stollen ook heerlijke Lebkuchen aantreffen. Kenmerkend voor dit gebak is dat het niet van gist is gemaakt, maar van hertshoornzout, waardoor het deeg zijn typerende bittere smaak krijgt. Overige ingrediënten zijn honing en oriëntaalse kruiden als kaneel, kruidnagel, anijs, gember, kardemom, muskaat en koriander. Lebkuchen zoals we die nu kennen, vindt zijn oorsprong in België. Vervolgens kwam het recept via Aken, terecht in Frankische kloosters, waar de nonnen het wat aanpasten en de delicatesse als nagerecht opdienden. Tegenwoordig zijn er allerlei soorten Lebkuchen, die in smaak, vorm en samenstelling van elkaar verschillen. Een van de bekendste is de Nürnberger Lebkuchen uit het Frankenland. Nog steeds kunt u elk jaar opnieuw aan het einde van de zomer de heerlijke Lebkuchengeur in de Neurenberger steegjes ruiken, want dan beginnen de bakkerijen weer deze traditionele lekkernij te bereiden.

9. Gebraden worstjes, karper en gans

Tijdens de Duitse feestdagen wordt er ook lekker gegeten en gedronken. In vele families staat er op Heiligabend aardappelsalade met braadworst, bockworst of Weense worstjes op tafel. Lekker gemakkelijk tijdens alle drukte rond de kerstactiviteiten. Anderen genieten juist dan van vis, meestal karper, geserveerd met aardappel- of komkommersalade, citroen, gekookte aardappelen en remouladesaus. Als hoogtepunt van de adventsperiode, de periode dat men volgens de christelijke leer vastte, wordt kerstavond gevierd met dit authentieke vastengerecht. Het avondmaal op eerste kerstdag is daarentegen vaak wat uitgebreider en feestelijker. Zo sieren gebraden gans met jus, rode kool en aardappels of knoedels de rijk gedekte tafel.

10. Duitse Plätzchen - Kerstkoekjes van oma

In de weken voor kerst hebben sommige Duitse families de traditie om kerstkoekjes, zogenaamde Plätzchen, te maken. Kinderen staan dan samen met hun moeder of oma in de keuken om deeg te bereiden waaruit ze leuke vormpjes uitsteken. Wilt u voor de kerst zelf een origineel Duits recept uitproberen en koekjes maken? Met onderstaand recept moet dat zeker lukken!

Recept: Kerstkoekjes van zandtaartdeeg
Ingrediënten

• 100 g suiker (fijn)
• 200 g boter (geen margarine!) op kamertemperatuur
• 300 g bloem (gezeefd)
• 1 ei

Zandtaartdeeg staat in Duitsland ook bekend onder de naam kneeddeeg, want in tegenstelling tot bij een geroerde massa als biscuit en roerdeeg, heeft men voor zandtaartdeeg de handen nodig. Het is wel belangrijk om de handen van tevoren onder koud stromend water af te laten koelen, omdat het deeg door de warmte anders kleverig en zacht wordt. Let wel: gebruik niet extra bloem om dit probleem te voorkomen, anders worden de koekjes na het bakken te hart om op te eten. Gun het deeg voor het kneden wat rust. Vorm een bol of wikkel het deeg in aluminium- of plasticfolie en zet het geheel 30 tot 60 minuten in de koelkast. De bakplaat hoeft niet te worden ingevet, omdat zandtaartdeeg vanuit zichzelf al vet genoeg is. Naar believen kunnen de koekjes worden gegarneerd met amandelen, suikerglazuur of chocola. Bak de koekjes 10 minuten lang bij 200-220 graden.