De glasvensters van Marc Chagall en Charles Marq
In sommige kunsten heb je te maken met een scheppend en een uitvoerend kunstenaar. Die laatste wordt overigens niet altijd aangeduid met ‘kunstenaar’. Eerder wordt hij gezien als ‘uitvoerder’ of ook wel ‘ambachtsman’.
Het meest tot de verbeelding sprekend in dit verband is wel de toonkunst. De componist schept muziek en muzikanten en zangers voeren die vervolgens uit, ofschoon ook voorkomt dat de componist zijn muziek zelf uitvoert. Denk maar aan Franz Liszt, die als pianist muziek van andere componisten maar ook van zichzelf speelde.
Volmaakte symbiose tussen kunstenaar en glazenier
Bij de beeldende kunsten is het doorgaans zo dat de kunstenaar schept en uitvoert. Het zou vreemd zijn indien een schilder alleen maar iets verzint en de uitvoering vervolgens overlaat aan een ander. Schepping en uitvoering zijn bij een schilderij één, als het ware twee zijden van een en dezelfde medaille. Toch komt het ook bij de beeldende kunsten voor dat er twee partijen zijn betrokken bij het vervaardigen van een kunstwerk. Een wat mij betreft aansprekend voorbeeld hiervan is de vervaardiging van glas-in-loodramen. De (scheppend) kunstenaar ontwerpt en de (uitvoerend) kunstenaar maakt het raam, waarbij de kunstenaar soms wat hulp biedt. De mooiste glas-in-loodramen zijn dan ook die waarbij er een volmaakte symbiose is tussen ontwerp en uitvoering, tussen kunstenaar en glazenier.
De eerste glasvensters van Chagall
Met het ontwerpen van glas-in-loodramen heeft Marc Chagall zich de eerste ongeveer 65 jaar van zijn lange leven – hij is uiteindelijk 97 jaar geworden – niet bezighouden. Pas eind jaren veertig van de 20e eeuw kreeg de toen reeds wereldberoemde kunstenaar zijn eerste opdracht. Pater Marie-Alain Couturier benaderde Chagall om voor de doopkapel van zijn kerk op het Plateau d’Assy in het departement van de Haute-Savoie niet alleen een groot wandkeramiek en twee marmeren bas-reliëfs te maken, maar ook een tweetal betrekkelijk kleine kerkramen. Chagall gaat aan de slag, maakt zijn ontwerpen en die worden vervolgens uitgevoerd door meester-glazenier Paul Bony. Het zijn fraaie, in grisaille uitgevoerde rondboogvensters met op het linker venster een voorstellingen van een engel met een kandelaar en op het rechter een engel met het heilig oliesel.
Charles Marq, glazenier bij toeval
De naam Charles Marq zal de meeste mensen niets zeggen. En toch is het mede aan deze man te danken dat de door Chagall ontworpen glas-in-loodramen behoren tot de bekendste en meest geliefde van de wereld. Charles Marq wordt geboren in Parijs, in 1923. Hij wordt opgeleid tot tekenaar. Kort na Tweede Wereldoorlog ontmoet hij Brigitte Simon, dochter van Jacques Simon, meester-glazenier in Reims. Marc en Brigitte trouwen in 1949 en samen besluiten ze het atelier van hun (schoon)vader over te nemen. Je zou kunnen zeggen een keerpunt in het leven van Marq, want vanaf dat moment zal hij zich gaan bekwamen in het maken van glas-in-lood en uitgroeien tot één van de meest geroemde glazeniers. En hij zal, vanaf 1957, alle door Chagall ontworpen glas-in-loodramen uitvoeren!
Kathedraal Saint-Étienne in Metz
Het eerste gezamenlijke werkstuk van Chagall en Marq betreft de ramen voor de weergaloze kathedraal Saint-Étienne (Sint-Stefanus) in Metz. Deze kathedraal staat, vanwege de enorme oppervlakte aan glas-in-lood, naar verluidt zo’n 6.500 m2, ook wel bekend als ‘de lantaarn van de (goede) God’. De opdracht, hem gegeven door de toenmalige hoofdarchitect van de kerk Robert Renard, betekende een enorme uitdaging voor Chagall. Want anders dan de in het midden van de 20e eeuw gebouwde kerk van Assy, ging het hier om een monumentale, gotische kathedraal. Maar het was zeker ook een uitdaging voor Marq, want hoe moet je als glazenier in vredesnaam de befaamde kleuren rijkdom van Chagall tot uitdrukking brengen in glas?
*Lees door onder de foto's!
Glas kleuren met opgelegd glas
Wie ooit in de kathedraal van Metz is geweest, kan niet anders concluderen dan dat Chagall er op schitterende wijze in is geslaagd zich aan te passen aan de middeleeuwse architectuur. Maar ook dat het Marq, met niet te onderschatten hulp van zijn vrouw Brigitte, is gelukt de vibrerende kleuren van Chagall, met zijn naar het schijnt oneindige variaties binnen één en dezelfde tint, te vertalen in het medium glas. De techniek van het plaqué-glas, door Marq zelf uitgewerkt, bleek hierbij het ei van Columbus te zijn. Die techniek houdt in dat glas wordt gekleurd met opgelegd glas. Het glas heeft dus twee lagen, een eerste, zeer dunne, gekleurde laag en een tweede, witte of licht getinte laag die op de eerste laag wordt geplakt. Door te spelen met de dikte van het opgelegde glas kunnen kleurovergangen enigermate worden gereguleerd. Daarnaast kan een kleur lichter en zachter worden gemaakt door gebruik te maken van een zuur.
Ofschoon alle ramen van Chagall en Marq van een uitzonderlijke schoonheid zijn, mag wat mij betreft het raam in het noordtransept, bestaande uit vier lancetvensters met daarboven vier kegelvormige elementen, de eerste prijs krijgen. Geel is hier de bovenliggende kleur; en wat voor een geel! In talloze variaties spat deze kleur als het ware van de ramen af. De figuren op de vensters, Adam en Eva met een ‘bijrol’ voor de slang, krijgen de kleuraccenten – purper, groen of blauw – en zijn daardoor meteen goed te herkennen, hetgeen zeker niet altijd het geval is bij de gebrandschilderde ramen van Chagall.
Vele glasvensters
Na deze succesvolle samenwerking in Metz maken kunstenaar en glazenier nog vele andere glas-in-loodramen, bijvoorbeeld voor de synagoge van het medisch centrum van de Hebreeuwse Universiteit Hadassah in Jeruzalem, het gebouw van de Verenigde Naties in New York, de Fraumünsterkerk in Zürich, de kathedraal Notre-Dame te Reims en de Chapelle des Cordeliers in Sarrebourg, Lotharingen. De allerlaatste ramen maakte het span voor een Duitse kerk, de Sankt Stephan in Mainz. Het was Chagall helaas niet gegeven om de inwijding van de allerlaatste glazen bij te wonen, daar hij kort daarvoor kwam te overlijden. Ik weet zeker dat hij er trots op zou zijn geweest, op zijn werk én op dat van zijn compagnon, Charles Marq, meester-glazenier.
Reizen naar Frankrijk
Wilt u enkele beroemde glasvensters van Marc Chagall ook met eigen ogen bewonderen? En dat raad ik u zeker aan! Bekijk dan onze reizen naar Frankrijk!
Volg ons