De Italiaanse kerststal

De kerststal van Franciscus

De traditie van de kerststal (presepio) gaat volgens de overlevering terug naar Franciscus van Assisi, die in de 13e eeuw de kerstmis vierde bij een stal met levende figuren. In Rome bevinden zich in de Santa Maria Maggiore de oudste, nog bewaard gebleven ‘pastori’. Nadat een van deze 13e-eeuwse kerststalpersonages in drie stukken in de rivier de Tiber werd teruggevonden, werd besloten de figuren enkel nog in de week voor kerst aan het publiek te tonen. In dezelfde pauselijke basiliek worden op 24 december stukken van de kribbe van Christus – een bijzonder vereerde relikwie die in de 7e eeuw van Bethlehem naar Rome werd gebracht – in processie door de kerk gevoerd.

De 'gouden eeuw'

Wat ooit begon met Franciscus als een ‘illustratie’ bij zijn Bijbelse vertellingen, groeide uit tot een populair Italiaans gebruik waarin de kerststal gaandeweg in een steeds wereldser setting werd geplaatst. De echte ‘gouden eeuw’ van de kerststal brak aan in 1700 in de stad Napels, onder de heerschappij van Karel III van Bourbon. De artistieke kwaliteit van de kerstallen die in opdracht van deze koning werden vervaardigd, was bijna belangrijker dan de religieuze betekenis ervan. Dat is ook wel te verklaren vanuit de historische context: het is de eeuw van de verlichting. De ‘kunstwerken’ van het hof van de Bourbonkoningen zijn historische documenten van die tijd. Het leven van de herders in Bethlehem werd gespiegeld aan het harde leven van het volk uit Campania. Van houtbewerkers tot fruitverkopers en jagers: iedere laag uit de bevolking is getuige van de geboorte van het Christuskind.

Getuigen van de geboorte van Christus

In de 19e eeuw is de kerststal niet langer een luxe die is voorbehouden aan koningshuizen en kloosters. Van de bewerkelijke kunstwerken worden goedkopere en sneller te produceren varianten met terracotta hoofdjes, houten benen en een ijzeren rompje gemaakt. Het opzetten van de kerststal wordt dan een van de meest wijdverspreide kersttradities binnen de Italiaanse families. In Napels zijn de pastori het hele jaar door op voorraad in de Via San Gregorio Armeno. De figuurtjes hebben een standaardformaat van 35-40 centimeter, zodat los aangeschafte stukken altijd bij elkaar passen. Net als in de 18e eeuw worden ook de huidige kerststalfiguren gekoppeld aan onze hedendaagse werkelijkheid. Berlusconi, Michael Jackson en Maradona worden in miniatuurversie verkocht om als getuigen van de geboorte van Christus in de stal te worden geplaatst.

Vigilia di Natale

Uiteraard wordt in de katholieke Italiaanse families het Christuskind pas op kerstavond, de ‘vigilia di natale’, om middernacht in de kribbe gelegd. Nadat dit ritueel thuis, in de kerk of op het Sint Pietersplein heeft plaatsgevonden, worden de cadeautjes uitgepakt. De Italiaanse kinderen hebben mazzel: de traditie wil dat zij pas op Driekoningen met geschenken overladen worden, maar voor het gemak ontvangen zij nu tweemaal cadeaus: op kerstavond en in de nacht van 5 op 6 januari nog eens.

Ontdek de Italiaanse kerst!

Wilt u ook de Italiaanse kersttradities ontdekken? Boek een kerstreis naar Italië!